Περιοδικό Δίφωνο ("Η Μουσική πρέπει να έχει πνευματική διάσταση")

«Η μουσική πρέπει να έχει πνευματική διάσταση»

Συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΦΩΝΟ (Απρίλιος 2003)

Ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος, ως κλασικός πιανίστας, ερμηνευτής μουσικής του 19ου και του 20ού αιώνα, έχει αρχίσει από καιρό να δημιουργεί διεθνώς αυξανόμενο κλίμα αναγνώρισης, ενώ από το 1999 είναι ενταγμένος στο δυναμικό της ECM. Η τελευταία δισκογραφική δουλειά του, εμπνευσμένη από βυζαντινές ωδές των τελετουργικών της Μεγάλης Εβδομάδας, μας έδωσε την αφορμή να του θέσουμε συγκεκριμένα ερωτήματα για να εισπράξουμε απαντήσεις που περισσεύουν σε τάξη απλά όχι και σε συναίσθημα. Φαίνεται πως ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος κάνει οικονομία σε αυτό, προκειμένου να το διοχετεύσει όταν ερμηνεύει τον Σοπέν, τον Ραχμάνινοφ, τον Προκόφιεφ, αλλά και όταν δημιουργεί τις δικές του πρωτότυπες συνθέσεις ή όταν εκφράζεται μέσα από τις αυτοσχεδιαστικές του απόπειρες. Πρόσφατα οι Times του Λονδίνου κατέταξαν τον Βασίλη Τσαμπρόπουλο στη σπάνια κατηγορία των μουσικών που ερμηνεύουν με την ίδια ευκολία κλασική και σύγχρονη μουσική. Για περισσότερες πληροφορίες, όσον αφορά τη ζωή και το έργο του, στην ηλεκτρονική διεύθυνση, www.vassilistsabropoulos.com

Μια άποψη λέει ότι η μουσική ανάλυση έχει στόχο τον καθορισμό της μουσικής δομής, ακολουθώντας συχνά προσεγγίσεις οι οποίες προέρχονται από το χώρο της μουσικής αντίληψης και της γνωστικής ψυχολογίας. Αν σας ζητούσα, κύριε Τσαμπρόπουλε, να γίνετε προς στιγμή αναλυτής της τελευταίας σας δουλειάς, τι θα είχατε να μας πείτε;

Εμπνευσμένος από τη βυζαντινή μουσική παράδοση μας και, συγκεκριμένα, από ύμνους που ψάλλοντα ι κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας στις ελληνικές εκκλησίες, η μουσική αυτού του δίσκου έγινε ένα ποίημα από επτά εικόνες για πιάνο. Προσέγγισα τη σπάνια αυτή μουσική έκφραση με βαθύ σεβασμό και ιδιαίτερη προσοχή να μην αλλοιώσω τη μουσική υφή των ύμνων και, πάνω από όλα, να μην ενοχλήσω τη θρησκευτική συνείδηση και την ιερή παράδοση που συνοδεύουν αυτή τη μουσική μέσα από το πέρασμα των αιώνων. Ήταν η διαχρονική αξία καθώς και η εκφραστική λιτότητα του σπάνιου αυτού ιδιώματος οι πηγές της έμπνευσης και η αφετηρία της μουσικής περιπλάνησης μου. Κάθε μέρος του έργου αντικατοπτρίζει μια διαφορετική μουσική σκηνή, που είναι καμωμένη με απλό και ταυτόχρονα ελκυστικό τρόπο, μακριά από πιανιστικούς εντυπωσιασμούς. Η μουσική ροή είναι κατά το δυνατόν απέριττη και απροσποίητη, μέσα α ποτά πιανιστικά ηχοχρώματα πλούσια σε αντιθέσεις και ίσως εμφατική σε εξάρσεις.


Η μουσική πράξη αλλά και η ακρόαση μουσικής τι χώρο καταλαμβάνουν στην καθημερινή σας ζωή;

Νομίζω πως η απάντηση είναι προφανής. Να παίζω πιάνο, να μελετώ παρτιτούρες και φυσικά να ακούω μουσική είναι κάτι που α ποτά δεκαπέντε μου το κάνω κάθε ημέρα. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς! Νομίζω πως κάθε πραγματικός μουσικός το κάνει αυτό, όχι επειδή πρέπει, αλλά επειδή το νιώθει. Εξάλλου, κάθε σκεπτόμενος εκτελεστής, με φιλοδοξίες καριέρας - όπως απλά λέμε - πρέπει να κοιμάται αγκαλιά με το πιάνο του ή το βιολί του. Δεν γίνεται διαφορετικά.


Τα κίνητρα για να μεταφέρετε στο πιάνο σας βυζαντινές ωδές από τα τελετουργικά δρώμενα της Μεγάλης Εβδομάδας;

Βασικά κίνητρα αυτής της απόφασης ήταν η αγάπη μου για τη βυζαντινή μουσική και η εδώ και πολύ καιρό επιθυμία μου να μεταφέρω στο πιάνο κάτι πραγματικά α πότη ν ελληνική παράδοση, προσπαθώντας, με όσες δυνάμεις έχω, να αναδείξω και να φέρω στο φως κάτι κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερα σημαντικό, πρωτότυπο και πάνω από όλα γνήσιο. Πρέπει να πω ότι, λόγω του συγκερασμού του πιάνου, δεν είναι δυνατόν να αποδοθούν οι βυζαντινοί ήχοι που είναι βασισμένοι στην εκτέλεση μορίων και όχι τόνων ή ημιτόνιων, όπως στη μουσική της Δύσης. Πιστεύω ότι έχω ξεπεράσει το πρόβλημα με την επιλογή των κατάλληλων κομματιών. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος, γιατί είμαι ο μοναδικός πιανίστας που έχω στο ρεπερτόριο μου και στη δισκογραφία μου αυτή τη μουσική. Μπορώ να πω πως είμαι υπερήφανος.


Τι σημαίνει για σας η φράση: κατανοώ μια μουσική;

Η λέξη κατανοώ έχει διαφορετική σημασία για τον καθένα μας. Η κατανόηση του μουσικού κειμένου είναι απαραίτητη και βασική προϋπόθεση για την προσέγγιση οποιουδήποτε μουσικού είδους, από το δημοτικό τραγούδι μέχρι την όπερα. Η διαδικασία αυτής της προσέγγισης συνήθως παίρνει πολύ χρόνο, αναγκαίο για τη νοητική και την καθαρά τεχνική εκμάθηση κάποιου έργου. Η μουσική, έτσι, για τον εκτελεστή γίνεται μέρος του κινητήριου συστήματος του και όλες οι λειτουργίες λοιπό ν’ αυτοματοποιούνται.


Αν θα έπρεπε να επιλέξετε ως ακροατής ανάμεσα στις δημιουργίες των Σοπέν, Μότσαρτ, Σούμπερτ (ενδεικτικά) και αντίστοιχα των Βιμ Μέρτενς, Φίλιπ Γκλας, Στιβ Ράιχ (ομοίως) τι θα επιλέγατε;

Εξαρτάται... Η ερώτηση είναι γενική.

Μου αρέσει καθετί που μου αφήνει ένα μήνυμα και που μου δημιουργεί ερεθίσματα. Η μουσική πρέπει να έχει πνευματική διάσταση. Δεν μπορεί να περιγράψει κανείς με λόγια πως η μουσική γίνεται ένα μοναδικό εργαλείο για τη ν αντίληψη και την κατά νόηση του κόσμου που μας περιβάλλει. Το γεγονός παραμένει ότι οι μεγάλοι συνθέτες μέσα από τα έργα τους αντιλαμβάνονται και μεταφράζουν σε ήχους ό,τι συμβαίνει γύρω τους. Μέσα από τη μουσική, έχω μάθει πολλά γύρω από την ανθρωπότητα και αυτά που με περιβάλλουν.


Θα μπορούσατε να μας ορίσετε τις αισθητικές σας καταβολές, αλλά και τις επιρροές που έχετε δεχθεί ως μουσικός;

Από μικρή ηλικία κινούμαι στο χώρο της κλασικής μουσικής, έχοντας ξεκινήσει την πορεία μου ως παιδί-θαύμα, πηγαίνοντας σε διαγωνισμούς και δίνοντας συναυλίες. Όλα αυτά σαφώς με είχαν επηρεάσει, ιδιαίτερα στην αρχή της καριέρας μου, κάνοντας να βλέπω τη μουσική με έναν ιδιαίτερα αθλητικό τρόπο και να παίζω πιάνο με σκοπό να λύσω μόνο τα τεχνικά προβλήματα. Ευτυχώς πολύ σύντομα νομίζω πως απελευθερώθηκα από το πιανιστικό σύνδρομο που ταλανίζει τους πιο πολλούς πιανίστες και κινήθηκα με βάση την αισθητική μου και τη δημιουργική αντίληψη για τα έργα που παίζω. Δυστυχώς, οι περισσότεροι πιανίστες ασχολούνται μονοδιάστατα με τη μουσική, αφήνοντας τεράστια κενά στην καλλιτεχνική τους δομή και εν γένει στη μουσική προσωπικότητά τους. Η εποχή του εντυπωσιασμού και των άδειων βιρτουόζων έχει ευτυχώς περάσει!


Ποια θεωρείτε τη σημαντικότερη εμπειρία σας, σε σχέση πάντα με τη μουσική;

Δεν θα μπορούσε να είναι μόνο μία. Νιώθω πως μέχρι τώρα όλες οι συναυλίες μου, οι συνεργασίες μου με άλλους μουσικούς και η συνεχής ασχολία μου με αυτό που κάνω δημιουργούν μια διαρκώς αυξανόμενη καλλιτεχνική εμπειρία. Η φιλία μου και οι συνεργασία με τον μεγάλο Vladimir Ashkenazy, η συνεργασία μου με τον παραγωγό μου για τις ηχογραφήσεις, Manfed Eicher, οι μεγάλες ορχήστρες όπου έχω συμπράξει, τα ρεσιτάλ μου σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και, τέλος, οι ώρες παιξίματος στη σκηνή, με καλλιτέχνες όπως οι Markus Stockhausen, Arild Andersen, Peter Erskin, Andes Jormin, John Marshall μου δίνουν κάθε φόρα μια καινούργια σημαντική εμπειρία.


Τα πολιτικά γεγονότα της εποχής σας αφορούν και σε ποιο βαθμό;

Ως ενεργός πολίτης αυτής της χώρας δεν θα μπορούσα να μην έχω ενδιαφέροντα για τις όποιες πολιτικές εξελίξεις, γεγονότα που σημαδεύουν και συχνά κατευθύνουν την πορεία της Ελλάδας στον διεθνή χώρο. Αν δεχθούμε ότι οι δημιουργοί έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία και είναι άμεσοι δέκτες των κοινωνικών προβλημάτων τότε πολλές φορές σκέπτομαι πόσο άχαρος μπορεί να είναι ο ρόλος των σημερινών δημιουργών, όταν καλούνται να μετατρέψουν τα γκρίζα χρώματα της εποχής μας σε λόγο, ήχο ή εικόνα. Δεν μου αρέσουν οι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν όποια δημοτικότητα έχουν απλά και μόνο για εκλεγούν σε κάποιο αξίωμα. Ο πολιτικός και ο καλλιτέχνης πρέπει να διαθέτουν ταλέντο και όραμα για να εξελιχθούν και να παραγάγουν έργο. Μόνο που αυτό το ταλέντο είναι διαφορετικής σύστασης και περιεχομένου για τον καθένα. Είναι γλώσσες διαφορετικές, ξένες μεταξύ τους.


Ποια είναι η αγαπημένη σας ηχητική απόχρωση πέραν αυτών που προκύπτουν στο πιάνο;

Είναι οι ήχοι που πηγάζουν από τη φύση και το περιβάλλον.Ένας περίπατος στο δάσος είναι το μεγαλύτερο δώρο για την ακοή. Εκεί κανείς αντί λαμβάνεται τη μοναδικότητα των ήχων της φύσης και τα άπειρα ηχοχρώματα που κανένα όργανο δεν μπορεί να παραγάγει. Ποια η σχέση σας με τη χριστιανική θρησκεία; Πιστεύω στον θεό και νιώθω πως ο χριστιανισμός είναι η καλύτερη έκφραση του ανθρώπου στην αναζήτηση του προς το θεϊκό στοιχείο. Ως φιλοσοφία, επίσης, με καλύπτει γύρω από τις βασικές έννοιες του δικά ίου, της αλήθειας, της αγάπης, της υπομονής, της αρετής. Πιστεύω ακόμη πως η Θρησκεία, μέσα από τους αντιπροσώπους της, πρέπει να βρίσκει πάντα άμεσο, απλό και, πάνω από όλα, κατανοητό και σύγχρονο σε σχέση με την εποχή τρόπο επικοινωνίας με τον κόσμο. Δεν συμφωνώ με το δογματισμό, τη θρησκοληψία και τις αναχρονιστικές τοποθετήσεις πολλών εκπροσώπων της Εκκλησίας σε θέματα τέχνης, πολιτισμού, κοινωνικής συμπεριφοράς και προσέγγισης πολλών κοινωνικών θεμάτων.


Μιλήστε μας λίγο για τον άνθρωπο και παραγωγό Μάνφρεντ Αιχερ. Πώς είναι να δούλευει ένας μουσικός σαν εσάς μαζί του;

Ο Μάνφρεντ Άιχερ είναι ένας από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους παραγωγούς. Διαθέτει όλα εκείνα τα στοιχεία που πρέπει να έχει ένας παραγωγός με όραμα και ιδέες. Το σημαντικό στοιχείο είναι πως υλοποιεί τις ιδέες του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Στο στούντιο είναι πολύ απαιτητικός, ζητάει πάντα το τέλειο και, τις πιο πολλές φορές, είναι αλάθητος στην κρίση του. Είναι ένας άνθρωπος γρήγορων ταχυτήτων που ζητεί ανάλογη ανταπόκριση από τους συνεργάτες του. Προσωπικά νιώθω μια πρόκληση να δώσω τον καλύτερο μου εαυτό, όταν δουλεύω με τον Μάνφρεντ στο στούντιο. Έχω ηχογραφήσει μαζί του τρεις δίσκους για την ECM μέσα σε φιλική και απίστευτα δημιουργική ατμόσφαιρα. Κάνετε τουλάχιστον 25 συναυλίες το χρόνο στο εξωτερικό.


Δεν νιώθετε -από την άλλη- την ανάγκη να προσεγγίσετε τον μέσο Έλληνα ακροατή; Αν ναι, γιατί δεν πηγαίνετε πιο κοντά του;

Δεν ξέρω πώς ερμηνεύεται ο μέσος ακροατής ως έννοια. Δεν χρησιμοποιώ τρικ και κόλπα για να κερδίσω κοινό. Δεν θα είχε αξία με αυτό τον τρόπο. Ως μουσικός νιώθω πως έχω την αποστολή να δώσω στο κοινό μου αυτό που πιστεύω πως έχει πνευματικό μήνυμα και διαχρονική αξία, βοηθώντας τους ακροατές μου να μυηθούν στον κόσμο της τέχνης καινά κερδίσουν, έπειτα από κάθε συναυλία μου, κάτι χρήσιμο για το πνεύμα και την ψυχή τους. Είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου και είναι ξεκάθαρο μέσα μου τι κάνω. Νομίζω πως αυτή η ενδοσκόπηση είναι η απαραίτητη βάση για μια αληθινή επικοινωνία με το κοινό. Αγαπώ την Ελλάδα και θα ήθελα να έχω την καλύτερη δυνατή σχέση με το ελληνικό κοινό.


Τι λέτε τώρα που οι νότες βγαίνουν ξανά και διαδηλώνουν στους δρόμους; Να πάμε, ας πούμε, να παίξουμε για τους ανυποψίαστους περαστικούς σε έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας;

Δεν έχω κάνει κάτι τέτοιο ποτέ στο παρελθόν και δεν ξέρω πώς θα μπορούσε να γίνει. Έχω βρεθεί σε ανοιχτό μεγάλο χώρο για συναυλία, έχω παίξει σε εκδηλώσεις σε πάρκα με άλλους μουσικούς και γενικά κατά καιρούς παίζω σε αρκετά πρωτότυπους χώρους. Αν μου πείτε όμως να με βάλετε στην Πανεπιστημίου με ένα πιάνο και ξαφνικά να παίζω Μπετόβεν είναι κάτι που δεν θα κάνω εύκολα.

Να, όμως, που το κάνατε...